Hey Anne, heb je even? Ik heb het gevoel dat ik nooit goed genoeg ben. Neem bijvoorbeeld tentamens, haal ik een zeven dan vind ik dat slecht van mezelf. Dat had een negen moeten zijn. Haal ik een vak niet in een keer, dan raak ik in paniek bij de gedachte aan mijn studieschuld. Wat als ik de herkansing ook niet haal? Tegelijkertijd voel ik de druk om mijn cv op te bouwen, zodat ik straks op de arbeidsmarkt boven anderen uitstijg. Maar dat gaat weer ten koste van andere dingen, zoals het onderhouden van vriendschappen. Samengevat: ik ervaar op elk vlak van mijn leven een enorme prestatiedruk. Wat kan ik hieraan doen?

Leestijd 4 minuten

Ik zou deze column kunnen openen met wijze raad over het belang van rust nemen, de lat niet te hoog leggen en het woord ‘moet’ uit je vocabulaire schrappen. Ik zou mezelf als een alwetende op een voetstuk kunnen zetten en als een ware jongerencoach je kunnen vertellen dat je bij jezelf moet nagaan waar die druk om te presteren vandaan komt. Ik zou je kunnen vertellen dat je je patronen moet leren herkennen en even moet stilstaan en ademhalen het moment dat je de symptomen weer ziet verschijnen. Ik zou je kunnen vertellen dat jij de enige bent die zichzelf die druk oplegt. En waarom zou je jezelf zo dwarszitten? Maar, het feit is dat ik geen alwetende ben. Ik ben geen wijze uit het oosten die weet wat je moet doen. Sterker nog, ik herken mijzelf volledig in de opsomming aan worstelingen die je beschreven hebt. Daarmee ‘moet’ ik toegeven dat de hiernavolgende zinnen een boodschap betreffen die ik zelf nog in mijn oren mag knopen.

Prestatiedruk komt niet zomaar ineens uit de lucht vallen. Het is niet dat je van de een op de andere dag wakker werd en dacht, ‘vanaf nu wil ik de beste, de leukste, de knapste en de liefste zijn’. De uitleg van waarom ik (en daarmee misschien ook jij) prestatiedruk ervaar is eigenlijk heel simpel: geluk. Ik heb mezelf wijsgemaakt dat perfectie leidt tot geluk. Of dat nou een perfecte baan is, de perfecte wereldreis, de perfecte relatie of de perfecte vriendenkring. Het is heel menselijk om te geloven dat een vlekkeloos leven ons gelukkig maakt. Met die gedachte is het dan ook heel logisch om ten alle tijden te streven naar die perfectie. Daarnaast heb ik mezelf ervan overtuigd dat het leven maakbaar is. De verantwoordelijkheid voor succes ligt bij mij en daarmee ook de verantwoordelijkheid voor tegenslagen (ik vermoed dat jij je daarin herkent: zodra je een zeven scoort, kijk je direct in de spiegel en neem je het jezelf kwalijk). De combinatie van het streven naar perfectie (indirect dus naar geluk) en de maakbaarheid van het leven kan dan leiden tot prestatiedruk.

Als je er rationeel over nadenkt, is die druk om jezelf constant te pushen eigenlijk complete b*llsh*t. Ik ben verre van perfect en heb genoeg op mijn kerfstok. Inmiddels zou ik toch wel door moeten hebben dat perfectie niet haalbaar is? En het idee dat het leven volledig maakbaar is, klinkt ook absurd. Natuurlijk, als je niet studeert, haal je het vak niet, maar denken dat jij, zonder externe factoren, altijd alles in de hand hebt, is simpelweg onrealistisch. Perfectie en maakbaarheid zijn in feite twee utopische concepten. Toch is er een reden dat jij en ik blijven volhouden, zelf als de harde waarheid is dat we allemaal maar een stel prutsers zijn (en dat we dat ook gewoon weten).

Een reden kan zijn dat je zo bent opgevoed of dat je op een invloedrijke plek als school hebt geleerd dat je altijd moet presteren. Denk bijvoorbeeld aan bijlessen om het beste resultaat te halen, dat lijkt ons allemaal heel normaal. Onderzoeker, psycholoog en onderwijskundige Bert Wienen stelt dat we vanaf jongs af aan leren dat een ‘normaal’ kind er één is dat concurreert en presteert. Hierdoor groeien we op met de gedachte dat we de persoon van morgen moeten worden, in plaats van te waarderen wie we vandaag al zijn. Een ander onderwerp dat een beetje cliché is maar ook versterkend kan werken in het opleggen van druk: sociale media. De plek waar we allemaal maar al te graag het perfecte plaatje tonen. Het ene moment zie je Sophie op je tijdlijn die net haar bachelor heeft gehaald en nog geen second later zie je Mart die in een tropisch land vriendschappen sluit met de lokale bevolking. Het lijkt wel alsof iedereen de schijn hooghoudt op sociale platformen, alsof hun leven perfect is (en ik net zo goed). Dat vergroot het gevoel dat jij ook moet voldoen aan het ideale plaatje.

Wat je eraan kan doen is een hele goeie vraag. Zelf heb ik geen wondermiddel (als jij dat inmiddels wel hebt, let me know). Wat mij altijd enorm helpt, is erover praten- of dat nu met vrienden is of met een professional. Zodra ik mijn gevoelens uit, lijkt het alsof ze minder zwaar wegen. Bovendien kunnen vrienden soms de teugels aantrekken wanneer ik zelf grip verlies. Maar de kans is groot dat de druk die jij op jezelf legt diepgeworteld is. Vrienden bieden vaak een luisterend oor, maar geven vaak goed-bedoeld-maar-eigenlijk-heb-je-er-niks-aan-advies. Om de kern van het probleem te doorgronden en er echt iets aan te doen, raad ik je aan eens met een professional te praten, al is het maar om je hart te luchten bij iemand die objectief is en écht verstand van zaken heeft. Ik hoop dat je snel de rust en ontspanning vindt, want ook jij verdient dat.